شرح التعرف لمذهب التصوف (کتاب)«شرح التعرف لمذهب التصوف»، به زبان فارسی، شرحی است گسترده، نوشته خواجه امام ابو ابراهیم اسماعیل بن محمد مستملی بخاری. ۱ - معرفی کتابمتنی که این شرح پیرامون آن نگاشته شده است، کتابی فشرده و موجز به زبان عربی با نام «التعرف لمذهب التصوف» است و توسط ابو بکر بن ابو اسحق، محمد بن ابراهیم بن یعقوب نجاری کلابادی به رشته تحریر درآمده است و یکی از مهم‌ترین آثار عرفانی است. شرح حاضر، از مهم‌ترین و معتبرترین و کهن‌ترین متن صوفیانه زبان فارسی است (گذشته از این، نسخه‌ای خطی از آن، به اعتباری در شمار دومین نسخه خطی تاریخ دار زبان فارسی است). ۲ - نام های کتاب مذکوراین شرح، به نام‌های متعدد خوانده شده است، از قبیل «نور المریدین و فضیحة المدعین»، «نور المریدین شرح تعرف لمذهب التصوف»، «کشف المحجوب شرح التصوف». ۳ - انگیزه شارحشارح، در مقدمه‌ای کوتاه، انگیزه خویش را از نوشتن این شرح، اجابت درخواست اصحاب خویش مبنی بر تالیف کتابی مشتمل بر دیانات و معاملات و حقایق و مشاهدات و اشارات به پارسی بیان کرده است. روش شارح آن است که ابتدا، کلام مصنف را ترجمه کرده، سپس بر اساس اندیشه‌های کلامی، حدیثی و فقهی و نظایر آن به شرح متن مزبور روی آورده و در این کار، دقت و امانت تمام به کار برده است. وی، دیباچه متن یاد شده را نیز جمله به جمله، نقل کرده است، سپس به ترجمه آن به پارسی پرداخته است. شارح، در ترجمه، شیوایی و روانی کلام را به گونه‌ای ستایش انگیز، رعایت کرده است. فصاحت و روانی و امانت در ترجمه ، از کلام وی پیداست، ولی اصراری در آوردن واژه‌های سره فارسی ندارد. قصد و غرض او، رسایی کلام است، نه زیبای آن. شرح‌ها، گاه کوتاه و گاه بلند است و این کوتاهی و بلندی ناگزیر و معلول اهمیت و نوع مطلب مورد بحث است. شارح، همه جا با ماتن هم داستان نیست، بلکه در مواردی نه چندان کم، دیده می‌شود که با نظر وی موافق نمی‌باشد. گاه، از سر هم دلی به توجیه رای‌های ماتن می‌پردازد، ولی در بیشتر موارد، خود استدلال می‌کند و نارسایی استنباط مصنف را باز می‌نماید، اما حکم کلی آن است که با وی، در کلیت، هم رای و هم داستان است. شارح، در بزرگداشت خلفای راشدین به مبالغه می‌پردازد، اما هیچ گاه احترام خاندان گرامی پیامبر را فرو نمی‌گذارد. وی، هرچند، امام علی را، امام بر حق می‌داند و معاویه را یاغی می‌خواند، اما دشنام به وی را روا نمی‌شمارد. ۴ - نثر کتابنثر کتاب، نثر استوار و ساده و بی تکلف سده پنجم است و همچون برخی از نوشته‌های این دوره، ناهم آهنگ است. تمام مطالب مطرح شده توسط شارح، در چهار جلد تنظیم گردیده است. کتاب، توسط محمد روشن، مقدمه نگاری و تحقیق و تصحیح و حاشیه نگاری شده است. ایشان، در پیش گفتار خویش، واژه‌ها و ترکیب‌های نادر کتاب را ذکر کرده و توضیح داده است و در جلدی جداگانه (جلد پنجم)، به شرح و توضیح آیات و احادیث و عبارات و اشعار عربی کتاب پرداخته است. ۵ - منبعنرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |